آذر گشنسب

سرزمین آذربایجان از دیرباز یکی از هگواره های مهم زندگی و بالش آریاییانو یکی از مراکز فرهنگی و تاریخی فلات ایران بوده است.این خطه به عنوان سرزمین زایش زرتشت در درازای زمان بزرگترین و باشکوه ترین آتشکده های همه ادوار را در خود جا داده است. آتشکده باکو در حومه این شهر ( که هنوز فروزان است) و آتشکده آذرگشنسب در نیم روز شرقی دریاچه رضائیه از آن جمله اند. آذر گشنسب بزرگ ترین آتشکده دوره ساسانی و اخگر آن مقدس ترین آتش زمان بوده است. پادشاهان ساسانی پای پیاده به زیارت این مکان می رفتند و هدایایی باارزش و نفیس پیشگش آن می کردند. تاریخ نگاران اسلامی به اشتباه آن را تختگاه سلیمان نامیده و افسانه های مربوط به وی را با این آثار تطبیق دادند. ولی امروزه می دانیم که شهر شیز و آذر گشنسب نسبتی با تختگاه سلیمان و سایر افسانه های مشابه ندارد. آذر گشنسب مجموعه نسبتا بزرگی از سازه های دینی و تشریفاتی و سیاسی زمان ساسانی است که در دوره ایلخانی دگرگونی های جزیی در آن داده شده است. این شهر در پارینه به علت هدایای باارزش و گرانی که به آن پیشکش می شد بسیار ثروتمند به شمار می رفت ولی در اواخر دوره شهریاری خسروپرویز ساسانی به انتقام ویرانی شهرها و یادگارهای مسیحی به دست رومیان ویران شده و به تاراج رفت. جنگ های 25ساله خسرو با روم در نیمه نخست به سود ایران پیش رفت و ایرانیان تا قلب روم پیشروی کردند اما در پی فاح بخش هایی از روم به دست خسرو و آورده شدن صلیب مقدس به ایران که رومیان اعتقاد داشتند حضرت مسیح (ع) را بر آن کشته اند، امپراتور روم با تحریک احساسات مذهبی مسیحیان به جنگ با خسرو آمد و در نیمه دوم جنگ ها این خسروپرویز بود که شکست های پی در پی را متحمل می شد و آذرگشنسب نیز بعد از این ضربه سهمگین و به یغما رفتن گنجینه اش، دوران افول خود را آغازید. البته صلیب مقدس در دوران شهریاری پوراندخت به رومیان بازپس داده شد ولی جنگ های فرسایشی ایران وروم به اعتقاد استاد پور داوود یکی از زمینه های مهم ضعف و شکست هر دو امپراتوری به شمار می رود. در وسط شهر شیز دریاچه ای کوچک هست که راز آن هنوز کشف نشده. اگر با این آب خاک را خیس کنند. تبدیل به سنگ می شود. و هر کس در آن شنا کند زنده از آب بیرون نمی آید. ابن خردادبه می نویسد آتش آذرگشنسب سرچشمه همه آتش های سپند (مقدس) در ایران است. این مجموعه 12 هکتاری در دوران هخامنشی برپا شده و نام شیز یادگار همان دوران است و در زمان ساسانیان به اوج شکوهمندی رسید. برخی از پادشاهان لبزرگ ساسانی در آذرگشنسب تاجگذاری و سوگند وفاداری به مرز پر گهر خویش یاد کرده اند.  

ایرانیان هزارها سال ملک بودند، و یک لحضه محتاج عرب نشدند. و عرب سه ده سال حکومت نرانده اند و یک ساعت هم از ایرانیان بی نیاز نمانده اند.

                                                               سلیمان بن عبدالملک خلیفه اموی